حضرت آیت الله سبحانی (حفظه الله)
موسسه امام صادق(علیه السلام)
فصلنامه کلام اسلامی
2322-4592
23
89
2014
03
21
آیا کلام شیعى وامدار معتزله است؟!
9
35
FA
جعفر
سبحانی
علیرضا
سبحانی
110sobhani@gmail.com
تاریخنگارى، اگر فارغ از گرایشهاى شخصى باشد، نتیجهبخش خواهد بود. مورخان ملل و نحل در انعکاس عقاید دیگران عموماً تساهل به خرج دادهاند. به طور نمونه گزارشهای ملل و نحل شهرستانى، التنبیه و الرد على أهل الأهواء و البدع، عبدالرحمن ملطى و الفرق بین الفرق بغدادى در مورد مکتب کلامى شیعه حاکى از تبیین مکتب به صورت مغرضانه است. بر پایه این تبیینهای مغرضانه و وارد ساختن اتهامات گوناگون، برخى مستشرقین همچون آدام متز و دکتر سامى و به پیروى از مثل احمد ابن تیمیه، شیعه را وامدار معتزله معرفى کردهاند. این در حالی است که با بررسى منابع هر دو مکتب، ریشههاى فکرى و عقیدتى هر دو حکایت از سرچشمه واحدى دارد و مىتوان آنها را در کلام امیر بیان، امیرالمؤمنین7 یافت. همچنین بىاساس بودن نظر افرادى همچون ابنتیمیه، مبنى بر ورود برخى آراء مانند «تنزیه خدا و عدل» از زمان شیخ مفید، در کلام شیعه، مواردى از تألیفات متکلمان قرن دوم و سوم خلاف آن را به اثبات مىرساند. علاوه بر نقاط مشترک بین معتزله و شیعه در مسائلى همچون پیراستگى از جسمانیت خدا، نفى جبرىگرى، نقاط اختلاف زیادى بین این دو گروه وجود دارد، همانند حکم مرتکب کبیره، شفاعت و... نتیجه اینکه با وجود اشتراکات دو گروه، هر دو منشأ مشترکى داشته و آن را در کلام امیرمؤمنان7 مىتوان جستجو کرد.
شیعه,معتزله,کلام شیعی,کلام معتزلی,امیرالمومنین
https://www.kalamislami.ir/article_61689.html
https://www.kalamislami.ir/article_61689_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
حضرت آیت الله سبحانی (حفظه الله)
موسسه امام صادق(علیه السلام)
فصلنامه کلام اسلامی
2322-4592
23
89
2014
03
21
خداباوری و چالش شرور؛ پاسخها و راهحلها
27
55
FA
علی
ربانی گلپایگانی
kalamcenter@yahoo.com
مسأله شرور یکی از چالشهای دیرینه در ارتباط با اعتقاد به خدای یگانه، دانا، حکیم و خیرخواه بوده است. دوگانه پرستان به دلیل اینکه وجود شرور را با صفات کماب خداوند ناسازگار پنداشتهاند، برای شرور به آفریدگاری غیر از خداوند معتقد شدهاند. حکمای الهی از عهد باستان تاکنون در نقد دیدگاه دوگانهپرستان، پاسخها و راهحلهایی را ارائه کردهاند. عدمی بودن شر، قلیل بدون شرور در مقایسه با خیرات و اجتناب ناپذیری خیرات از شرور، لزوم نگاه کلی و جامعنگر به جهان به جای نگاه جزئی و موردی، و فواید معرفتی و غیر معرفتی شرور برای بشر، راهحلهایی است که حکمای الهی درباره شرور ارائه کرده و به شبهه دوگانهپرستان پاسخ دادهاند. در نوشتار حاضر این راهحلها و پاسخها تبیین و تحلیل شدهاند.
خیرات,شرور,خیر کثیر,شر قلیل,شر بالذات,شر بالعرض,عدمی بودن شر
https://www.kalamislami.ir/article_61691.html
https://www.kalamislami.ir/article_61691_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
حضرت آیت الله سبحانی (حفظه الله)
موسسه امام صادق(علیه السلام)
فصلنامه کلام اسلامی
2322-4592
23
89
2014
03
21
محمد ارکون و آسیبهای عقل دینی
57
74
FA
محمدصفر
جبرئیلی
سعید
متقی فر
مبحث عقلانیت همواره یکی از موضوعات چالش برانگیز در میان نحلههای مختلف فلسفی-کلامی اسلامی و حتی غیر اسلامی است. فضا و شرایط متفاوت حاکم بر هر نحله فکری، برداشتها و تفاسیری متفاوت از جایگاه عقل و عقلانیت به دست میدهد که برخی را دچار افراط و برخی را گرفتار تفریط کرده است. محمد ارکون با گزینش جانب افراط شأن عقل را تا حد حاکمیت مطلق بر زندگی بشر بالا برده و بی توجهی به آن را از علل اصلی انحطاط مسلمین برمیشمارد. او برای انجام رسالت علمی خود در نقد عقل اسلامی از دو روش آسیبشناختی و تطبیقی بهره میگیرد. به نظر او آسیبهای عقل دینی مانند فراتاریخی بودن، نقش اسطورهای داشتن، ناسازگاری با ایمان، عصبیت و دگماتیک بودن و ... موجب انحطاط و عقب افتادگی مسلمانان شده است. تلقی او از عقل دینی در قالب عقل غالب در جهان اسلام و بیتوجهی به ویژگیها و امتیازات و کارکردهای عقلانیت اسلام اصیل، باعث اشتباه او در آسیبشناسی عقل دینی شده است.
عقل,عقلانیت,عقل دینی,تاریخمندی,اسطورهگرایی,دگماتیسم,نصگرایی
https://www.kalamislami.ir/article_61692.html
https://www.kalamislami.ir/article_61692_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
حضرت آیت الله سبحانی (حفظه الله)
موسسه امام صادق(علیه السلام)
فصلنامه کلام اسلامی
2322-4592
23
89
2014
03
21
بررسی و نقد اندیشه ماتریدیه در صفت تکوین
75
106
FA
محمد
ایزدی تبار
اهمیت بحث صفاتشناسی در میان مباحث الهیات بر کسی پوشیده نیست و کمتر کتابی در موضوعات الهیات یافت میشود که به مباحث صفات نپرداخته باشد. ابعاد گوناگونی در بحث صفات نگاه اندیشمندان را به خود جلب کرده، مورد بحث و تحقیق آنان قرار گرفته است. یکی از مباحث صفات بحث از صفاتی است که اصل وجود و ثبوت آن برای خداوند محل تردید است که تحت عنوان «صفات مختلف فیها» مطرح میشود. یکی از این صفات، صفت تکوین است. ماتریدیه مدافع ثبوت آن برای خدا بوده، آن را صفتی حقیقی قائم به ذات میدانند در حالی که سایر فرق معروف منکر آن هستند. ادلهای که ماتریدیه بر مدعای خود اقامه نمودهاند ناتمام است. به نظر میرسد دغدغه ابومنصور ماتریدی در طرح صفت تکوین -یا دستکم یکی از دغدغههای وی- مسئله ربط حادث به قدیم بوده است. وی بسان فلاسفه که برای حل مشکل مزبور به وساطت عقول روی آوردهاند، به دنبال حلقه واسطهای بوده است که از آن طریق حوادث را به ذات قدیم الهی مرتبط کند. در اندیشه او تنها صفتی که بتواند چنین نقشی بر عهده گیرد، صفت تکوین است، ولی تلاش وی برای تبیین این راهحل ناتمام است. این نظریه مشکلاتی را نیز سر راه وی قرار داده است که رهایی از آن ناممکن است.
ماتریدیه,صفات ذات,صفات فعل,حادث,قدیم,تکوین,مکوِن,مکوَن
https://www.kalamislami.ir/article_61693.html
https://www.kalamislami.ir/article_61693_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
حضرت آیت الله سبحانی (حفظه الله)
موسسه امام صادق(علیه السلام)
فصلنامه کلام اسلامی
2322-4592
23
89
2014
03
21
روششناسی سدیدالدین حمصی و ابنمیثم بحرانی در مباحث کلامی
107
125
FA
عبدالرحیم
سلیمانی بهبهانی
soleimani@isca.ac.ir
علی
رئیسی
سدیدالدین حمصی و ابنمیثم بحرانی در دوره نزدیک به هم میزیستهاند و هر دو برای افاده مباحث کلامی به مدرسه حله دعوت شدهاند. این دو متکلم برجسته شیعی، روش عقلی داشته و در تعارض عقل و نقل از تأویل بهره گرفتهاند؛ با این تفاوت که ابنمیثم بحرانی بر خلاف سدیدالدین حمصی در بحثهای کلامی خود همچون خواجه نصیرالدین طوسی رویکرد فلسفی داشته است. از سوی دیگر، با این که هر دو از ادله نقلی غافل نبودهاند، امّا حمصی از آیات و روایات بیش از ابنمیثم بحرانی بهره گرفته است. هر دو، خبر واحد را در زمینه اعتقادات دینی حجت نمیدانند. سدیدالدین حمصی در برخی از مسائل اعتقادی به اجماع استناد کرده است؛ در حالی که چنین استنادی در آثار ابنمیثم مشاهده نمیشود. ابنمیثم روش شهودی را فیالجمله میپذیرد، ولی حمصی رازی در کتاب «المنقذ» به روش شهودی و جایگاه آن نپرداخته است.
سدیدالدین حمصی,ابنمیثم بحرانی,روششناسی,روش کلامی,عقلگرائی
https://www.kalamislami.ir/article_61695.html
https://www.kalamislami.ir/article_61695_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf
حضرت آیت الله سبحانی (حفظه الله)
موسسه امام صادق(علیه السلام)
فصلنامه کلام اسلامی
2322-4592
23
89
2014
03
21
حقیقت قدرت الهی در کلام و فلسفه اسلامی
127
147
FA
محمدرضا
امامی نیا
قدرت دو تعریف مشهور دارد: یکی «صحّت فعل و ترک» است. مقصود از «صحّت»، «امکان» است، درباره معنای امکان چند احتمال داده شده است: امکان ذاتی، امکان بالقیاس، امکان وقوعی و امکان استعدادی. این احتمالات هر چند درباره «قدرت انسان» صادق است، لیکن بر «قدرت الهی» صدق نمیکند. امکان عامّ اما، در زمره احتمالاتِ امکان در تعریف مزبور قرار ندارد. تعریف دیگر قدرت عبارت است از: «بودن فاعل به طوری که اگر بخواهد انجام میدهد، و اگر بخواهد ترک میکند»، این تعریف بر قدرت الاهی و قدرت انسان، هر دو صادق است. این دو تعریف، در «قدرت الهی» تلازم ندارند. با توجه به اینکه اراده الهی صفت فعلی است، تعریف مناسبتر برای قدرت الهی «مبدئیّت واجب متعال برای ایجاد عالم بر اساس علم عنایی به نظام احسن و اختیار» است.
قدرت,قدرت الهی,صحّت,امکان ذاتی,امکان بالقیاس,امکان وقوعی و امکان استعدادی
https://www.kalamislami.ir/article_61696.html
https://www.kalamislami.ir/article_61696_d41d8cd98f00b204e9800998ecf8427e.pdf